Geri Dönüşüm Nedir? Geri Dönüşümün Önemi

Son yıllarda daha sık konuşulan ve önem kazanan sürdürülebilirlik kavramının en büyük destekçilerinden biri geri dönüşüm olarak değerlendirilmektedir. Artan nüfus ve gelişen sanayi, emisyonların artmasına ve dolayısıyla çevrenin kirlenmesine neden olmaktadır. Tüm bu gelişmeler biyoçeşitliliğin azalması, insan sağlığının olumsuz etkilenmesi, doğal kaynakların tükenmesi gibi olumsuz sonuçlara sebebiyet verebilir.

Geri dönüşüm ise tam da bu aşamada zararlı etkilerin azalmasına katkı sağlar çünkü geri dönüşüme giren her malzeme yeniden kullanılabilir hale getirilir ve çoğunlukla yeni kaynakların tüketimini sınırlandırır, üretimde açığa çıkan emisyonları önler. Aynı zamanda hem bireylere hem de kuruluşlara maddi olarak da kazanç sağlar.

Gelecek nesillerin de iyi bir hayat sürmesine yardımcı olan ve canlı popülasyonunu koruyan geri dönüşümün tüm avantajlarını ve geri dönüşüm yaparak neler elde edebileceğinizi öğrenmek için gelin detaylara birlikte bakalım.

Geri Dönüşüm Nedir?

Geri dönüşüm, temel olarak malzemelerin tekrar kullanılmasını sağlayan süreçtir. Aynı zamanda eşyalar için ikinci bir hayat anlamına da gelen geri dönüşüm, başka amaçlarla kullanım için geri dönüştürülebilecek ya da aynı amaçla yeniden kullanılabilecek malzemelerden yarar sağlamaktır.

Çoğu durumda, geri dönüşümün bir koşulu, cam, kâğıt, plastik, tekstil ve metal gibi temel malzemelerin önceden tasnif edilmesidir. Bu temel malzemeler daha sonra üretim sürecinde ham madde olarak yeniden kullanılabilir ancak geri dönüşüm, yeniden kullanmaktan veya atıklardan kaçınmaktan farklıdır.

Yeniden kullanım ile ürünler (veya bunların parçaları), ham maddelere ayrılmadan tekrar kullanılır. Geri dönüşüm ile ürün, ondan yeni bir şey yapılabilecek şekilde işlenir. Genellikle geri dönüştürülen ham maddeler cam, plastik ve kâğıttır. Ham maddeleri geri dönüştürmenin ise iki yolu vardır: 

• Benzer Bir Amaç İçin Geri Dönüşüm: Bu geri dönüşüm biçimi, cam, kâğıt ve plastik gibi ham maddelerin bu malzemelerden yapılmış yeni ürünlere dönüştürülmesini içerir. Geri dönüştürülen ürünlerin kalitesi, orijinal hammaddenin kalitesinden daha düşükse, buna aşağı dönüşüm (downcycling) de denir. Plastik şişelerden yine plastik şişeler, ambalajlar, torbalar ve kutular yapılması bu işleme örnektir.
• Başka Bir Amaç İçin Geri Dönüşüm: Örneğin, petrolden plastik yapılabilir ve daha sonra enerji elde etmek için yakılabilir. Bu tür geri dönüşüm ahşapla da yapılabilir. Ahşap paletler elektrik santrallerinde yakacak odun veya biyokütle olarak kullanılabilir. Tekstil atıklarının yalıtım ve dolgu malzemesi olarak kullanılması ya da kâğıt yapımında kullanılmasıdır. 

Geri Dönüşümün Amacı ve Önemi

1950 yılında dünya genelinde gerçekleşen plastik üretim miktarı 1,5 milyon ton iken 2018 yılında toplam üretim 359 milyon ton plastik olarak hesaplanmıştır. Bu da yıllar içinde plastik atık miktarının katlanarak artması anlamına gelmektedir. 

Geri dönüşüm, çevreyi korumanın önemli bir parçasıdır. Atıkları uygun şekilde geri dönüştürerek ve yeniden kullanarak; çöplüklere karışan, okyanuslarda yaşayan ve ekosistemlere zarar veren çevreye zararlı atıkların sayısını azaltmak elbette mümkündür. Örneğin kullanılmış kâğıt ürünlerin geri dönüştürülmesi hava kirliliğini %73, su kirliliğini %35 oranlarında azaltır. Kullanılmış çeliğin dönüştürülmesi ise sıfır hammadde kullanımına göre madencilik atıklarında yaklaşık %97 azalma sağlar.

Plastik günlük yaşamın ve neredeyse tüm endüstri alanlarının büyük bir parçasıdır. Plastik ürünler biyolojik olarak parçalanmaz ve atıkların büyük bir kısmını oluşturur. Bu atık ürünlerin geri dönüştürülmesi ve yeniden kullanılmasının ekonomik ve ekolojik önemi ise oldukça açıktır. Tonlarca plastik geri dönüşüme girdiğinde başta petrol ve su kaynaklarının da kullanımı azalır.

Geri dönüşümün ana avantajı, daha az yeni ham maddeye ihtiyaç duyulmasıdır. Azalan ihtiyaçlar daha az petrol kullanılmasını sağlarken, çok fazla ağaç kesilmesinin de önüne geçer. Böylece doğal yapı bozulmamış olur. Dolaylı olarak daha az karbon ayak izi oluşur. Geri dönüşüm ile elde edilebilecek başlıca faydalar şunlardır:

• Geri dönüşüm süreci, çeşitli şekillerde kirliliğin azaltılmasına yardımcı olur.
• Yeni ham maddelerin çıkarılması, işlenmesi ve üretilmesi ihtiyacını azaltır. Bu da yeni malzemelerin çıkarılması ve üretilmesi sırasında açığa çıkan sera gazı emisyonlarını ve diğer kirleticileri sınırlandırır.
• Madencilik, tomrukçuluk ve tarım gibi yoğun enerji tüketimine olan ihtiyacı azaltır. Böylece, bu süreçler sırasında açığa çıkan sera gazı emisyonları ve diğer kirleticiler de azalır.
• Geri dönüşüm pek çok atığın farklı şekilde değerlendirilmesini sağladığı için atıklardan enerji üretimi de söz konusudur. Bu sayede gri enerji (üretiminde yüksek karbon salınımı gerçekleşen enerji) başta olmak üzere mavi ya da yeşil enerji (yenilenebilir enerji) üretimine katkı sağlar.

3R Kuralı Nedir?

Geri dönüşümün temeli olan 3R kuralı atık hiyerarşi ile alakalıdır. Toplanan atık miktarını azaltmak ve atıklardan maksimum fayda sağlamak için geliştirilen bu hiyerarşi 3R'den oluşur. 3R; reduce, reuse ve recycle sırasıyla azaltma, yeniden kullanma ve geri dönüşüm anlamına gelir. 

Burada söz konusu geri dönüşümün temeli daha az atık oluşturmak, bir eşya ya da malzemeden maksimum fayda elde etmek için yeniden kullanmak ve geri dönüşüme dahil ederek tekrar tekrar kullanılmasını sağlamaktır.

3R bu nedenle doğal kaynakların, yenilenebilir enerjinin ve depolama alanlarının korunmasına büyük katkı sağlar.

Geri Dönüşümün Tarihçesi

Geri dönüşümün tarihçesi aslında tahmin edilen de eskidir. Kullanılan kaynakların sınırlı olması nedeniyle geri dönüştürülerek kullanımı 1031 yılına kadar uzanır. Bu, yazılı kaynaklara dayandırılan en eski tarihtir. Daha öncesinde de insanların kâğıt gibi ürünleri geri dönüştürerek yeniden kullandığı tahmin edilir.

Kaynakların kısıtlı olması ve üretim süreçlerinin bir hayli uzun olması insanları geri dönüşüme yönlendirmiştir. Örneğin, Japonya'da 1031 yılında kullanılan kağıtlar geri dönüşüme dahil edilmiş ve yeniden kâğıt olarak kullanılmıştır. Daha sonraki kaynak ise 1690 yılında kurulan Rittenhouse değirmenini gösterir. Bu değirmen geri dönüşüm kaynaklı kâğıt üretimi için kurulmuştur. Kullanılmış kumaş, pamuk ve keten ürünler toplanarak baskı/yayın amaçlı kâğıt üretilmiştir.

Geri Dönüştürülebilen Maddeler Nelerdir?

Kâğıt, metal, motor yağları, cam, karton, alüminyum, strafor, yeşil atık, ahşap, plastik pil, tüm bunlar bilinen ve en çok geri dönüştürülebilen maddelerdir. Ancak yeniden kullanım için tüm malzemeleri çıkarılabilen elektronik cihazlar da geri dönüşümün bir parçasıdır.

Süt ve meyve suyu kutusu gibi içecek kartonlarının da geri dönüşümü mümkündür. Fakat her atığın temiz olması gerekir. Aksi takdirde çok fazla su tüketilir ve geri dönüşüm daha maliyetli hale gelir.

Alüminyum tepsiler, konserve kutuları ve tüm tenekeler geri dönüştürülebilir. Cam kavanozlar, şişeler, tabaklar, lambalar ve avizeler de rahatlıkla cam atıkları oluşturur ve geri dönüşür.

Giyim ve tekstil ürünleri genellikle ikinci el olarak satışa sunulur ancak, bir başkasının kullanamayacağı durumdaki her tekstil malzemesi de geri dönüşüme girebilir. Bazı ünlü markalar, tekstil ürünlerinde farklı oranlarda ya da tamamen geri dönüştürülmüş kumaş ya da plastikten yararlanır. Bu ürünler geri dönüştürülmüş etiketi ile sunulur.

Geri Dönüşüm Sembolleri

Geri dönüşüm sembolleri, malzemeler ve geri dönüşüm hakkında bilgi verir çünkü bu semboller genellikle ürünlerin, atık konteynerlerinin üzerinde bulunur ve hangi malzemeyi ne tür konteynere atmanız gerektiğini belirtir. Sembollerin anlamlarına bakacak olursak:

• Geri Dönüşüm Sembolü (Mobius Döngüsü): Saat yönünde dönen üç oktan oluşur. Ürünün geri dönüştürülüp dönüştürülemeyeceğini gösterir ancak kendisinin geri dönüştürülmüş malzemelerden üretilmiş olması gerekmez. Sembolde yer alan oklar sırasıyla toplama-ayrıştırma, dönüştürme ve kullanma gibi geri dönüşümün tüm evrelerini belirtir.
• % Geri Dönüşüm Sembolü: Ürünün hangi kısmının geri dönüştürülmüş malzemeden yapıldığını gösterir. Sembolün yanında yüzde olarak dönüşüm oranı yer alır.
•  Kâğıt ve karton sembolü: Bu ambalaj kâğıtla birlikte geri dönüştürülebilir. Ancak sembol, ürünün ambalajının geri dönüştürülmüş kâğıt veya kartondan yapıldığını göstermez.
• Cam Atık Sembolü: Tek yönlü cam ambalaj üzerinde bulunabilir. Ambalajın cam bankasına ait olduğu ve geri dönüştürüldüğü anlamına gelir.  Kapak, ambalaj gibi cam dışında malzemeler ayrıştırılır, renkli ise kategorize edilerek geri dönüşüm işlemine başlanır.
• Plastik Geri Dönüşüm Sembolü: Plastik endüstrisinde, geri dönüşümcülerin plastik ürünleri ayırmasına yardımcı olan bir kodlama sistemi vardır. PET, HDPE, PVC, LDPE, PP, PS ve diğer olarak adlandırılan ambalajları vardır. Her biri sırasıyla 1’den 7’ye kadar kodlanır ve ambalajın yapıldığı plastik türünü ifade eder.
• Çöp Kutusuna Atılmaz Sembolü: Belirli atıkların çöp kutusuna atılmaması konusunda uyarır. Örneğin piller, enerji tasarruflu ampuller, boya artıkları ve ilaçlar için geçerlidir çünkü bu tür atıklar küçük kimyasal atıklar sınıfına girer.
• Yeşil Nokta: Yeşil Nokta, bazı Avrupa ülkelerinde ambalajların üzerinde kullanılan bir semboldür ve üreticinin ambalajların geri dönüştürülmesine mali katkıda bulunduğunu belirtir.
• Fide Logosu ve Kompostlanabilir Sembolü: Doğal yollarla parçalanarak gübreye dönüşebilen kompost ürünler için birden fazla sembol bulunur ve bu tip atıkların doğada %100 çözünür olduğunu belirtir. Fide logosu sadece kompostlanabilir ambalajları içerirken Home etiketi ise ürünleri evde kompostlayabileceğiniz anlamına gelir.
• E-Atık Sembolü: Elektronik atıkların üzerinde yer alan sembol ise çöpe atılmaz olarak belirtilir çünkü elektronik parça içeren ya da bozulmuş bir elektronik çöpe atılmamalıdır. Belediyelerin bu tip ürünler için çözümleri mevcuttur ve ücretsiz olarak belediyenin ilgili departmanına teslim edilebilir.

Geri Dönüştürülemeyen Maddelere Ne Oluyor?

Geri dönüşüm doğa ve canlılar için pek çok fayda sağlasa da bu, her şeyi geri dönüşüm kutularına atabileceğiniz anlamına gelmez. Her şeyi plastik, karton veya yeşil atık olarak ayırmak mümkün değildir. Yönergeler ülkelere hatta şehirlere göre biraz farklılık gösterse de bazı malzemeler genel olarak geri dönüştürülemez grubundadır. 

Örneğin bebek bezleri, ıslak mendiller, kirlenmiş plastikler, gıda atıklarıyla temas eden cam ve plastik atıklar, kullan at bardaklar geri dönüşüme girmeyen atıklardır. Geri dönüşüme dahil edilemeyen malzemelerin yaşam döngüsü sona ermiş demektir. Bu nedenle çöpe atılır ve tesislerde yakılarak yok edilir.

Geri Dönüşüm Hangi İşlemlerden Oluşuyor?

Geri dönüşüm ayrıştırma ile başlar. Atıkların toplanması ve ayrıştırılması bu maddelerin yeni ürünlerin üretim süreçlerinde etkin bir şekilde kullanılabilmesi için önemlidir. Bu nedenle, uygun geri dönüşüm, atıkların ayrılmasına bağlıdır. Bu atık ayrımı, cam, plastik ve kâğıt gibi hammadde bazında yapılır. Bu nedenle geri dönüşüm işlemleri malzemeye göre de değişir. Ham maddelere göre geri dönüşüm şu şekilde yapılır:

• Cam: Cam konteynerleri cam fabrikasına götürülür. Tüm cam eşyalar kırılır ve cam olmayan yabancı maddelerden arındırılır. Renklerine göre makine yardımıyla kategorize edilir. Her renk ayrı ayrı fırında eritilir ve sıcak halde kaplara dökülerek şekil verilir.
• Plastik: Plastikler de aynı şekilde toplanır ve fabrikaya ulaştırılır Temiz olup olmadıkları test edilir. Küçük pullar halinde parçalanır ve yıkanır. Ambalajlardaki kağıtlar su yüzeyine çıkar. Daha sonra plastik parçalar su tankına dökülür ve plastik olmayan parçalar süzülür. Geriye kalan plastik ise eritilir, bazen yeni plastik eklenerek şişeler yapılır.
• Kâğıt: Kâğıt işleme tesislerine geldikten sonra direkt suyla yoğurularak hamur yapılır. Hamur mürekkep ve yapıştırıcılardan arındırılır, bazen selüloz eklenir. Hamur ezilerek tabakalaştırılır.
• Ahşap: Ahşaptan yapılan eşyalar, plastik ya da metal eklentilerinden ayrıştırılarak, yakacak ya da formuna göre yeni eşya yapımında kullanılır.
• Organik Ham Maddeler: Organik atıklar, yemek yapımında kullanıldıktan sonra atık olarak ayrılan, sebze, meyve gibi gıdaların posaları, kabuklarından oluşur. Bu atıklar kompost hale getirilerek gübre olarak değerlendirilir. Böylece ekstra atık oluşmaz ve tarımda kimyasal ya da hayvansal gübre kullanımı sınırlandırılır.

Geri Dönüşümde Ayrıştırma Neden Önemlidir?

Herhangi bir ayrıştırma yapılmadığı zaman geri dönüştürülebilen maddeler zarar görerek çöp grubuna dahil olduğu için geri dönüşümün en önemli aşaması ayrıştırmadır. Bu nedenle ayrılan atıkların yeniden kullanılabilmesi için çok fazla karışık malzeme ve kirleticiyle (kimyasal, gıda atığı gibi) bir arada olmaması gerekir.

Özellikle evsel atıklar çok fazla kirleticiye maruz kaldığı için kesinlikle atılmadan önce ayrıştırılmalıdır. Örneğin, çok fazla plastik içeriyorsa kâğıdın geri dönüştürülmesi zorlaşır çünkü geri dönüşümün başlatılması için bir geri dönüşüm şirketi, işlemeye başlamadan önce toplanan atıktan kirli parçaları çıkarmalıdır. Bu da mali ve zaman başta olmak üzere pek çok kayba yol açar.

Sürdürülebilirliğin söz konusu olması için yeteri kadar geri dönüşüm yapılmayabilir ve kaynaklar tükenmeye, doğa kirlenmeye devam eder.

Geri Dönüşüm için Bireysel Olarak Ne yapabiliriz? 

Geri dönüşüm sadece büyük fabrika ve üretim tesislerinin değil bireylerin de uygulayabileceği sürdürülebilirlik hareketidir çünkü evsel atıklar da doğanın kirlenmesine ve geri dönüştürülebilecek pek çok malzemenin kirlenmesine yol açar.

Ayrıca her bireyin yıllık oluşturduğu çöp miktarı da azımsanacak kadar az değildir. Bu nedenle bireysel olarak siz de birçok şey yapabilirsiniz. Örneğin ilk olarak çöplerinizi ayrıştırarak poşetleyebilir, geri dönüşüme uygun ürünleri ilgili konteynerlere atabilirsiniz.

Organik mutfak atıklarınızı sebze ve meyve gibi kompost hale getirerek kendi bitkilerinizde gübre olarak değerlendirebilirsiniz. Bununla birlikte israftan kaçınmak da geri dönüşümü destekler. Örneğin plastik tek kullanımlık bardaklar ve kaplar yerine cam olanları tercih edebilirsiniz. Paketli hazır gıdalardan kaçınmak da hem sağlığınıza hem de geri dönüşüme katkıda bulunmanızı sağlar.

Evlerde & Apartmanlarda Geri Dönüşüm

Ev ve apartmanlarda da geri dönüşümün temeli atıkların ayrıştırılmasıdır. Bu nedenle özellikle banyonuzdaki ya da mutfağınızdaki alanlardan çıkan çöplerin geri dönüşümüne dikkat etmeniz gerekir:

• Sebze, meyve ya da hayvansal kaynaklı organik atıkları, pil, plastik ya da kâğıt gibi inorganik atıklardan ayırarak geri dönüşüm için iyi bir başlangıç yapabilirsiniz. Apartman sakinlerini de bu konuda bilgilendirerek geri dönüşüme teşvik edebilirsiniz.
• Tüm aileyi geri dönüşüme dahil edin. Çocuklara bu konuyu öğretmek, günlük yaşamlarına dahil etmeleri için çok önemlidir.
• Evinizde büyük miktarda çöp birikmesine izin vermeyin. Kategorize ettiğiniz atıkları konteynerlerde doğru alanlara attığınızdan emin olun.
• Temiz olan atığın geri dönüştürülmesi çok daha kolaydır. Bu nedenle, geri dönüşüm işlemlerini aksatabilecek bazı kalıntıların temizlenmesi tavsiye edilir.

İş Yerlerinde Geri Dönüşüm

İş yerleri hammadde kullanımlarına bağlı olarak farklı şekillerde geri dönüşüm yapabilir. Örneğin ofislerde kâğıt ve elektronik atıkları öne çıkar. Bu kâğıtlar toplanarak kâğıt konteynerlerine atılabilir. Elektronikler ise prosedürlere göre ilgili kurumlara (belediyenin atık departmanları da olabilir) verilebilir.

Plastiklerin de ayrıştırılması iş yerinde geri dönüşüm yapılabilecekler listesinin önemli bir parçasıdır. Ancak tekstil atölyeleri gibi spesifik iş yerleri söz konusu olduğunda ham maddeye göre geri dönüşüm yapılır. Artık kumaşlar, ayrıştırılır ve yalıtım ya da kâğıt olmak üzere geri dönüşüm tesislerine verilebilir.

Siz de ev ve iş yerlerinizde uyguladığınız geri dönüşüm yöntemlerini/uygulamalarını bizlerle paylaşabilir, yorumlarda belirterek daha çok kişinin geri dönüşüm fikirlerinizden ilham almasını sağlayabilirsiniz.